Familiekroniek
- Samenvatting
1 - What's in a Name ? "BILLION"
______________________________My surname, origin and meaning
In Flanders, the use of my surname is very exceptional, if indeed you don't take the many variations and adaptations to local usage into account. When I was young the family knowledge about our surname didn't reach farther than the offspring of my grandfather Petrus Jozef Billion and his brother Louis Billion. In Flanders they were only thirty-two.
At school I was regularly bullied and scoffed at, because of my surname. In primary school I was labelled as “den bouillon” or “OXO”. Later they jokingly called me “Mister BILLION” referring to the American film of Terence Hill of 1977, carrying the same name. No, I didn't have a clue.
In French the meaning of the name is our Flemish ‘biljoen’, one million times a million (10”). In English ‘billion’ is synonymous to one milliard or a thousand million (10”). Our ‘biljoen’ is ‘trillion’ in English (1000x1000”). All this confusion of terms, probably led to the conclusion of M. Koessler and J. Derocquigny, in their book in 1928: “Les faux amis ou les trahisons du vocabulaire anglais”, that ‘billion’ is a false friend; meaning a term with the same pronunciation but a different meaning.
The Large Dictionary of the Dutch Language (the large or big Van Dale) is more varied and associates ‘billion’ with gold -and silver alloy, numismatics (the knowledge of coins), with the French 'billons' adjunct to 'bullon'. Bullon deriving from 'bulle' (charter), 'billet' (ticket) and 'billonné' (slanting cut). If you search the Wiktionnaire for the etymology of 'billionner' once again you'll find a reference to coins, to an alloy of silver and copper (biljoen), to circular chopped dry wood (billes), to a miller's term (biljoen) and to heightened plant beds in agriculture. According to the West-Flemish publicist Alfred Ronse the verb 'biljoenen' signifies the activity of rounding off the sharp edges of a square rafter or wooden log. He describes in his book how the pieces of wood in a windmill are 'gebiljoend: this is rounded) and that the spindle of the windmill is called: 'biljoen'.This meaning is confirmed in the ‘General Dictionary and Grammar’ and even extended to agriculture. ‘Billonner un champ (field)’ or 'field billonné' (means ‘labouring in billon’) or ploughing in deep parallel furrows, to turn the soil in a spherical shape. A ‘bellion’ is ‘a round, wooden piece destined to be sawn into a board. One franchises the name by calling it billion’. The verb 'billionner' is not often used in connection to trunks of trees, but mainly for the rounding off of coins, which , according to the era , were of questionable alloy.
Why do we, 2000 years later, still find obvious traces of Roman military roads? Plainly, because their surfaces were ‘gebiljoend’ (billonné), the water could immediately wash away and road-holding remained spared of natural elements.
In the first edition of the ‘Dictionary of Surnames’ (1993) Dr Frans Debrabandere explained: ‘Billion is a nickname for Billy, Billie, Bill or Willy, an English call name for William or Willem’. A 'hillbilly' being synonymous to bumpkin ( 'Nederlands Voornamenboek' of the Social Insurance Bank).
According to Bill Wannan in his book 'Australian Folklore' (Landsdowne Press, 1979, p.333) the boy's name Billy came into use at the beginning of the 19 th century. Today this name is given to new-born daughters in The Netherlands as well as in Flanders. In a later revised edition (2003) Dr Frans Debrabandere claimed that the surname Billion is distracted from the French word “bille”, a rounded wooden pole, wood block, marble, butt. This is a more credible explanation as it is in tune with all the previous explanations. In my letter to professor Kees Samplonius (June 2012) I clearly exposed that choosing for one explanation of our name Billion, is not an option. You have to include all the alternatives.
But who am I to contradict standard publications, is what I thought, till I got -years ago- a postcard from my youngest sister Josefa from a small Breton village called ‘Billion’. She and her husband were on holiday in France when they drove a Roman road along the south coast of Brittany from Vannes to Billiers, over Billion. Billion is a picturesque spot, some ten houses around, an archaeological site, a water source and a windmill.
I started a passionate quest for my ancestors, the origin and meaning of my surname. A more exciting adventure I could not have imagined. When my Dutch bosom friend –who later became my wife – gave me as a birthday present, a beautifully framed print of a very detailed 'pedigree of Zutphen' from 1741 by Isaak Tirion (Utrecht 1705 – Amsterdam 1765), I detected in the northeast of Arnhem alongside the river IJssel 'the noble house Billion'.
First I read several times the contribution of 1989 written by Kees Samplonius in the 'Liber Amicorum' for his colleague Prof Jan Huisman (1919 – 2003). He was without doubt a deservingly emeritus in his field of Dutch Studies and Onomastics, so I consulted his research on the name and origin of the castle domain mentioned above. I also looked for reference with the eldest cartographers: Johannes Janssonius (Arnhem 1588-1664), Abraham Ortelius (Antwerp 1527-1598), Adriaan Anthonisz Metius (Alkmaar 1571-1635), Judocus Hondius (Dentergem 1564 – Amsterdam 1612), Claes Janszoon Visscher (Amsterdam 1587- 1652) and many others. I concluded the search with the famous Dutch editors: Willem Janszoon BLAEU (Alkmaar 1571- Amsterdam 1638) and his sons Joan (Alkmaar 1596- 1673) and Cornelius (Alkmaar 1610- 1648).
This masterpiece, the ‘Atlas Maior’ of Joan BLAEU was bought in 1730 by Prince Eugenius of Savoy. After the Prince's death it became part of the property of the Austrian emperor. At present it is the showpiece of the Austrian National Library in Vienna. In 2004 moreover, it received a place on the UNESCO World Heritage list.
In contrast to what could have been expected, there were no cartographers among the BLAEU relatives. Most of the time they bought the original maps, prints and copper engravings, from traders and collectors in Amsterdam, a centrefold's of cartography at the time. Afterwards they brought them together to be published. On all the maps of Gelderland (Guilderland) reproduced in the Atlas Major – five maps in all – the castle domain of 'Billion' is mentioned in the northeast of Velp. On one map we find “Bilion”, undoubtedly the exception that proves the rule.
Prof Samplonius referred in his publication several times to the present-day town of Bouillon in the southern region of the Ardennes. On classic maps the town is referred to as 'Bullion', 'Bullion', 'Bovillon' (Lat.: Bullionium; Fr.:Bouillon) but on this matter, more will be told later. We better return to the patronymic study of 'the noble house Billion', its imposing park around the 16th century renaissance castle in Guilders Velp.
Nowadays it is known as 'the Biljoen castle'. As we know, the proprietor in 1530 was Karel van Egmond (1467 – 1541) duke of Gelre. He built the castle with the stones of the castle 'Overhaegen', that he himself had destroyed. But on the 1st of June the duke sold the castle with its domain entitlements to the ‘van Lennep’ family, who then possessed the castle from 1535 till 1661. Since that time the castle is referred to as 'the noble house Billion' and the residents set down as 'van Lennep tot Billion'. The purchaser was Roelof van Lennep (1485 – 1546), the purser of Karel's household and from 1527 the intendant of the duke. In 1528 he married Johanna de Cock van Neerijnen (1505- 1563). From that time on, 'the noble house' was referred to as 'castle'. The five children Johan, Jacob, Elizabeth, Carel and Johanna carried the surname: van Lennep tot Billion. In 1546 Carel van Lennep succeeded his father as ‘Lord tot Billion’. In 1553-1554 Carel was mayor of Arnhem and thereafter alderman. In 1565 he was a RC churchwarden in Velp.
The castle Billion was besieged by the Spaniards in March 1585. The French king Louis XIV made the castle his temporarily headquarters in 1672. The commanding officer of the French army was the duke of 'Bullionium' (Bouillon in the Ardennes). Because the castle was used as headquarters, it was not burned down by the French army.
2 - The surname 'Billion' as a toponym
Rob Rentenaar (1938-2016), chosen as president of the International Council of Onomastic Sciences, wondered why Billion was not used more often as a surname, as the castle and the hero were so famous in the Middle-Ages. Kees Samplonius justly refers to Jacob van Maerlant, the Knight of the Swan, the 16th century ‘Billionesteyn’, the fief 'te Billioen' in Flanders Land van Waas.
So I searched for toponyms and found surprisingly many. Along the Demer river, halfway the Roman road Tongeren- Nijmegen (Neo-Magus) lies the former 'Bilisium' or the present Limburgian Bilzen, with in the immediate neighbourhood ‘Munsterbilzen’, the former ‘Bilisia monastery’ where the (blessed) Ida of Verdun, the mother of Godfried, was educated and possibly her mother Mathilde of Louvain as well.
In France we know the old Billion dwelling (next to the Breton Vannes, founded by the Veneten) being a part of the borough of Ambon, situated at the Bay of Morbihan. On the Roman road junction near to the Breton main city Rennes is Lillion, that has in time become a suburb. At the Bay of Saint-Brieuc, is the city of Hillion at sea, a Roman Castrum as is the present town Boulogne-sur-Mer and the Italian Bologna, Bologna was called Bononia from the 4th century, after the town in antique Illyricum upon the 'Danubius Fluvius', the present Vidin.
The Roman Empire possessed 80.000 to 100.000 kilometres of paved roads. Further important information can be found in the 'Tabula Peutingeriana' (named after its 16thcentury owner) or the so-called ‘Peutingermap’, a medieval copy of a map presumably from the beginning of the 4th century. In a prominent way it shows the most important roads and dwellings. A lot is known about the progression of Roman roads, not only because many were conserved, but also because of the many milestones that survived the ravages of time.
Milestones , round columns at most three meters high, stood in a short distance of the road and carried inscriptions on distances, but also important information on the construction, the building and the maintenance of that same road.
According to Cornelis van Tilburg about five thousand kilometre-stones or fragments thereof are well-known. A central milestone, called 'Million' stood in the big cities. The most important Roman roads were marked by round columns, most of the time made of stone, but certainly also of wood, consistently a thousand paces away from each other. Signposts (itinera) with all information were found on road junctions (campita) and settlements evidently were built around them. The inscriptions on the milestones have certainly contributed to the origin of our present place names. Presently two French cities and more than a dozen municipalities carry the name 'Billy'. The references in Brittany to Billio and Billiers (Bay of Morbihan) and the manors Billo, Billy and Billon are numerous.
Everyone knows the French city Chalon-sur-Saone (Cabilonum), situated on the crossing of Roman roads and navigable waterways in the region of Burgundy-French-Comté. But there are more places called Chalons (campita Billionum) evidently situated along Roman roads and toll had to be paid when it was necessary to cross a river. The 'Encyclopedia Britannica' mentions seven locations called 'Chalon(s)'.
The origin of the toponym was discovered in Chalon-sur-Saône. In 1915 Louis Chaumont (1849-1919) wrote: “The name Chalon (Cabilonum) was unexpectedly established through happy fortune. An inscription in Latin, going back to the century of Augustus, addressed at Chalon was discovered on the 12th December 1912. The base of the statue of the godess 'SOUCONNA', recently discovered, gives us the most ancient and real orthography of Chalon written by the inhabitants Cabilonnenses, whence Chalon”.
“ Here is the text of the inscription, admirably distinct and inscribed in a large limestone, obviously taken from the quarries of Givry or Buxy.
AUG. SAC [ DEAE SOUCONN [ AE ]OPPIDANI [ CABILONN [ ENSES ] ”
Very important in this respect, is the remark of Louis Chaumont that the antique Roman Augustodonum (the French Autun) was only edified in the 1st century AC and Mâcon was at that period still a small village (vicus), when Chalon was already called an 'oppidum', a fortified town. 'Its inhabitants carried the name ‘oppidani’, that was only given to free men of the right bank. Those of the left bank were called: vicani'.'Oppidani' was also the name for the residents of a town a few kilometres to the southeast of Clermont-Ferrand: 'Billio Magus' ('Magus' originally meant 'location' later 'market'). At that time it was an important Roman military camp on the Roman road from Lyon to Bordeaux. It was probably the eldest city of Auvergne, the present Billom, then the fourth university town of France (after Paris, Toulouse and Montpellier). Recently a treasure of Greek and Roman coins were excavated on the spot.
In the cathedral of Saint-Cerneuf a reliquary was preserved till the French revolution, the so-called 'Holy Blood' and a small piece of the 'real' cross. According to tradition, it was brought back after the First Crusade by Godfried's brother Eustachius III and donated to his family in 'Billion'. It can't be a coincidence that Pope Urbanus II preached here the First Crusade during the Synod of Clermont-Ferrand (1095) of which the brothers Eustachius, Godfried and Boudewijn, immediately took the leadership. This historical fact and the inconceivable radiance on the European continent of the religious hero worship of Godfried van Bouillon gave rise to the creation of new toponyms directly referring to the legendary Crusader.
These toponyms have no Celtic or Roman origin. They have no roots in Greek or Roman antiquity and were unknown in the first millennium. Let us consider in this respect: the Cistern abbey Buillon (Checy-1136) in the French Jura, near Besançon, the contemplative place Billon (presently situated near a ski run with a tunnel) in the monastic domain of 'La Grande Chartreuse' near Grenoble at Saint-Michel-de-Boulogne with a stronghold of the 11th century, or Saint-Etienne-de-Boulogne in Ardèche.
Also other well-known French sites belong in this category: Boulogne on river Seine, with its famous Bois de Boulogne, the city of Bullion near Rambouillet and Clairefontaine, the Parisian Billancourt (Billio cortem) or Rouillon-en-Yvelines, Pouillon in the region Champagne and the Landes too.
Even in Spain the most important river of Jaén, with a length of 74km, got the name 'Guadalbullon', possibly because of the place of pilgrimage next to where it merges with the Guadalquivir called the 'Large River'. The Guadalquivir connects the town of Cordoba with 'Izcian-bylia' (presently Sevilla).
But how do we consider the Manor in the Ardennes ('Bullioen' in Old Dutch), that Ida of Verdun received as a gift in 1049 from her father, duke of Low-Lorraine? She herself choose as residence with her husband, earl Eustaas II, the Roman 'Bononia' or the Flemish 'Boonen' next to the seaside 'Bullionum castrum'.
According to a wide-spread popular belief a sailing boat appeared out of the sea in the year 633. The boat had no sails and no crew but was pulled into the port by two angels, the only object aboard was a wooden statue of Maria. At the same instant 'La Vierge du Grand Retour' appeared to a praying crowd with the request to build a chapel on the spot.
The answer came from Ida of Verdun, she had on the spot of the Bullonium in 1104 a Gothic chapel built to create a sanctuary for the miraculous statue: Boulogne- at- Sea. Bullonium was at the time the departing point of the Roman road to Cologne. Ida of Verdun was the mother of Godfried and daughter of Mathilde of Billung, sometimes called Doda (942-1008), who was Princess of Billungermark in Saksen-Wittenberg.
Ida was also the widow of Boudewijn III, earl of Flanders, and wife of Godfried of Verdun. Boulogne-sur-Mer became the pilgrimage place of the French kings and had the same fame as the Spanish Compostela, but at present it is completely forgotten as a traditional pilgrimage site.
It lost its fame to the small village of Menus-lez-Saint-Cloud, near Paris that received a copy of the miraculous statue. When the French king Philippe V (1292-1322) had a church built there, the village's name was changed in Boulogne-sur-Seine, a new place of pilgrimage for the Parisian citizens.
In the 12th and 13th century during the explosive expansion of Cistern abbeys in Europe, several toponyms received a reference to the illustrious protector of the Holy Grave, the legendary Godfried van Billion. Other spots received or reused the name of their new owner, as the town Bullion-en-Yvelines, situated in the middle of superior hunting grounds along the old Roman road from Lutèce (Paris) to Camotum (Chartres). The Carolinian settlement 'Bualo' of the year 615 changes name to 'Seigneurie de Bouillon' in 1611 and the new owner, Claude de Bullion, originating from Mâcon, is granted the name permanently by the French king Louis XIII in 1621.The territory is situated between Rochefort, Dampierre and the Cistern abbey of Clairefontaine: the town called Bullion. Claude was the son of Jean de Bullion (1572-1588), Seigneur d'Argny, Layer and Sénécé, Constitutional Adviser of Parliament in Paris and a High Functionary of the government. Jean himself was the son of Claude de Bullion senior (+/- 1478-1540), Secretary of king François whose father also carried the name Jean de Bullion ( +/- 1453-1518) and who was Secretary to Louis XII, and was even present at the French victory in 1509 near Genua.
3 - A Greek tribe turned Roman (in 167 BC)
But what did the name Billion mean in antiquity and where did Godfried van Bouillon get his name from? In which way did his parents, count Eustachius and countess Ida, relate to the name Billion so that they named their son 'Godefroy de Billion'?Naming is no accidental act. Two constants are striking in the research: the eldest name mentions give more forms with -u-, they use more often bullion than billion, but even the letter 'B' is regularly absent, or becomes 'D', 'H', 'V' or even 'C' as in the the Roman army camp in Switzerland at Lake Geneva, near Vervey-Montreux. The camp protected the Via Domitia that connected Italy with France and Spain and branched off to Bologna (It.) and Boulogna (Fr.)
Few cities of the Greek-Roman period appealed so much to the imagination as the mythical 'Iltov' known from the 'Iliad', the legendary Troy. From earliest history 4.000 – 1200 BC, our knowledge remains uncertain. But all historians agree on the origin of the people of Asia Minor and those living along the coast of the Dardanelles, they came from the Caucasus. Their originated from the region between the Caspian Sea and the Black Sea around the present 'Tbilisi', surely one of the oldest cities in the world.
A lot has been written about Homer and his heroic poem. De 'Iliad' is not an account of historical fact. On the contrary, possibly several poets using this name brought together the many lively stories in a dramatic epic, poetically creating Greek demigods. After a lengthy civil war Greece succeeded to invade Troy. The name of the inhabitants (Illon) was preceded in Sanskrit by a hard aspirate consonant. Maybe this explains the name Billion.
When the Greek had conquered a city, its local inhabitants went into exile, as was the custom. Later the Romans after they had executed the conquered leaders, offered the locals the Roman citizenship. Remarkable though, after Troy was defeated in 1230 BC, the exiled went to the west and settled via the peninsula of 'Pelion' as Helenen (‘ελλενοι’) in Illyria along the Adriatic coasts, and to the south in the cities Amantia, Butrint, Dimal, Kalivac, Klos, Nikaia, Oricum and Phoiniké.
After the Peloponnese wars (431-404 BC) and the conquest of Greece by Philippus II of Macedonia, who was married to an Illyrian princess, Queen Olympia, the 'Bylliones'(Lat.) built a new capital the unequalled 'Byllis'. It was built on top of a 513meter chain of hills above the river 'Vjosa'. The Billions or Byllions proved to be excellent town-planners, architects and impressive master builders. The present archaeological sites of Byllis in Albania (to the south of Fier), Bilbilis in Spain (on the Bambola hill near Calatayud, south of Caesar Augusta or Zaragoza) and Volubilis (between Tanger and Meknès) in Morocco are the witnesses of their art, belonging as world heritage to the oldest cities of Antiquity. Fortunately only the site of Morocco has drawn the attention of tourists. In the other two places you can walk around for days without meeting a living soul.As I want to concentrate in this study on material that is advantageous to the research of Toponymia, I won't discuss all the realizations of the Bylliones (f.i. during the Olympic and Pythian Games), the statues of Dodoma, the many mosaics and their activities in the shipbuilding industry.Still I want to draw attention to the eldest namesake I found in the Archeologic Museum in Athens: 'Sopatros BILLION'. He won in the Pan-Hellenic games in 184 'the wreath of the Oplieten ' He originated from Nikaia, a city that belonged to the 'Koinon of the Billions'. They were a political, military and economic organization that grouped about ten towns. Byllis became a monetary trade centre and the most important town of South-Illyria.
Really important for the name Billion, is the knowledge that in the immediate vicinity of Byllis in the mountain range of Mallakaster gold, silver, copper and tin were exploited. Already four centuries BC, the Billions were renowned as coin strikers, as workers in precious metals and handsomely wrought jewels. They melted noble metals and made high-quality alloys, with the traditional 'Troy Scale' as a standard. I refer herewith to the present 'Bullion coins' with the French 'Louis', the American 'Eagle' , the Canadian 'Maple Leaf', the Swiss 'Vreneli' and the South-African 'Krugerrand' as the most renowned ones. All of them made of pure gold and of course, very valuable.
Illyrian coins already existed in the fifth century BC, but King Monunius (cfr. money, monnaie) was the first one (in 280 BC) who emitted silver coins with his name on them. These silver coins with the inscription (MONOYNIOY) had a lot of success. King Basileos Monunius, who is burried in the city of Pelion, at the lake of Ohrid, did not live in the capital of Byllis, that was built in the first half of the fourth century BC, but as king of all Illyrians in the nearby Bylline town of Gurazeza.
The 'Koinon' too emitted coins (from 270 till 167 BC), at first an alloy of silver and copper (biljoen) mentioning 'Byllionon', later they made an alloy of copper and tin, carrying only the name of Byllis, as ordered by the Roman occupiers. Sometimes the coins had a specific objective, f.e. as an entrance to the theatre (in Byllis 7.500 seats), but the use of the beautiful, rounded (billonné) coins, was encouraged by Rome especially for the levy of taxes. In former times we were told that the word 'coin' was deduced from the Roman temple 'Juno Moneta', were silver coins were struck. But this temple in Rome was built only in 269 or a decennium later when the coins of Monunius were already used, also by the Romans.This information came to us through the texts of Herodotus (485 BC), Pseudo-Scylax (4th-3rd century BC), Pyrrhus of Epirus (318 BC) and his son Alexander (272 BC), Cicero (106-43 BC), Julius Caesar (100 – 44 BC), Strabo (64BC- 19 AD), Livius (59 BC-16 AD), Plinius the Elder (23-79 AD), Claudius Ptolemeus (87-150 AD) and Stephen of Byzantium (520 AD).Because the region of the Billions had a very strategic position, after the Romans had landed on the Illyrian coasts, it became for almost 90 years a scene of battle between Romans and Macedonians. This made a lot of Bylline Illyrians flee to the Spanish and African coasts. The cities Izbilya and Illici (later called Elche) in Spain were founded together with the port of Alicante (Illi Kanth meaning: country of the Illyrians). Prove of this are the many coins found in Spain recently, that are completely similar to those of the Greek-Roman period in Illyria. A lot of inhabitants of Byllis also left for the African coasts. In the north of what is presently Morocco, they built a new capital, Volubilis (volutum Byllis) near Tingis, the city of the Carthagian people. Later during the Punic wars, Volubilis will become the most important Roman city on the African continent.In 198 BC an important battle took place near Byllis at the river Vlosa, between Philippus V of Macedonia and the Roman army led by Gaius Flaminius. The Bylline Illyrians sided with the Romans and regained their independence after the victory. This had unexpected historical consequences, though. Flaminius had been very impressed by the architectural realization and mastery of the Billions, so when he returned to Rome (in 187 BC) to become a Consul, he made the architects and builders from Byllis responsible for the completion of the 'Via Flamina' the most important roadway of Rome. The road ran over the Apennines (Arezzo), to the north of Bononia (Bologna, Italy), and to Bononia (Boulogne-sur-Mer) in France.
In 167 BC Illyria was conquered again by the Romans and incorporated as a Roman province. In 156 BC the Billions acquired Roman statutory rights and many chose for a leading function in the colonies, the Roman army or the monetary economy of Rome. An economy that was mainly geared on the collecting of taxes. Prove of this we find in the many inscriptions in the walls of the old town of Byllis, that tell the stories of returned wealthy Roman citizens, who 'from own means' financed important infrastructures in behalf of the community.
From 49-48 BC the town of Byllis became the stand of the sixth Roman legion or the 'Legio VI Ferrata' that kept Galilee, Judia and Samaria occupied in the beginning of the calendar. This had as immediate result a very early Christianisation of the town by the apostle Andreas and already in the fourth century a Cathedral was built for bishop Philocarus as well as several basilica. In the sixth century the territory of the Billions, an area of 20 km2 ( the middle course and the lower reaches of the Vjosa) counted around twenty churches.The archaeological site of Byllis is larger than 30ha, so lager than the site of Pompeii (24,35 ha). In the fourth century the town had become too small for its 7000 inhabitants and many left for Carthage and the Iberian Peninsula, here the second important city of 'Hispania Tarraconensis' was built: 'Bilbilis' on the Bambola hill, where the river Jalon and Jiloca met.
Possibly others settled more to the north along the banks of the Nervion. The name Bilbao has the same meaning as Billion in Galician-Portuguese, the language that was dominant in Bask country during the Roman period. And also here the coin treasures that were discovered, were witness to the renowned past of a tribe, to which also queen Olympias, mother of Alexander the Great, belonged.
The roman occupation does not mean that the Romans were all over Gall. On the contrary, they built their Roman roads that connected big centres and on the most important junctions they created military camps, that controlled and defended the area for safety purposes. This way they ruled over all internal traffic and were able to charge taxes. People that had paid , received as a prove a burned wooden bracket, a 'billy' or 'biljet', the diameter of a 'bill'.
The Roman roads were very important for trade and industry but also the spread of Western civilization. We already described above the role of the Billions as builders and protectors of the Roman roads. But in which way did the parents of Godfried have any knowledge of this Greek-Roman tribe to name their son after them?Godfried van Billion (1060-1100)
We already referred to two important facts: the 'castrum Billionum', that gave its name to Boulogne the residence of the count, and Bilisia Monasterii, where Ida of Verdun received her education. But yet another important lead is present. After the death of the French king Hendrik I, Eustachius II, father of Godfried, was offered in Orleans on the 4th of August1060, the effective guardianship over the king's son, the eight year old Filips I, while his mother Anna of Kiev became regent of France. Anna of Kiev was an exceptional woman, who was educated in the Greek-Roman tradition and had moreover an academic education. She adored Phillippus II of Macedonia, the conqueror of Greece, the father of Alexander the Great and married to queen Olympia from Byllis. After him, she named her son Philip (Phil-hippos, friend of horses), until then an unknown name in Western Europe. Because of her, Eustachius II came into contact again with Byllis and everything the Billions had realized, when a month later, on the 18 of September 1060 a second son was born to him: Godfried.
His wife, Ida of Verdun (1040-1113) who had received at her marriage a hunting castle in the Ardennes from her father Godfried II from Low Lorraine, stayed during her pregnancy as her husband was absent, probably with her mother Oda of Munsterbilzen in the 'Manor Thy ', subsequent Baise-Thy, near the Wallon-Brabant Nijvel.
How do we know with certainty that the name of Godfried, the Crusader and Protector of the Holy Grave in Jerusalem was ‘Godfroy de Billion’? In 1860 the renowned French lawyer Edouard Sénemaud wrote in an utmost detailed bibliographic study about the Library of Charles d'Orleans, earl of Angoulème , as did Hiver de Beauvoir (1411) and Julien Guillaume Frontin (1682) before him – on unofficial handwritten documents, though, the following:“Sébastien Mamerot, traducteur français du XVe siècle, chapelain de Louis de Laval, gouverneur du Dauphiné, est connu comme auteur du livre “les Passages d’outremer du noble Godefroi de Bouillon, du bon roi saint Louis et de plusieurs vertueux princes” (1492, 1 vol. in-8° goth. Autre édition, Paris, Lenoir, 1511).'Mamerot pourrait bien avoir refait', comme le dit M. Hiver de Beauvoir (Librairie de Jean, duc de Berry), n° 447, 'ou du moins retouché le livre de Godefroy de Billion',fort répandu aux XIVe et XVe siècles sous différents titres, énoncés aux Inventaires de Giles Malet, de la Librairie du duc de Berry et des Librairies de Bourgogne”.
In 1373 Giles Malet, chamberlain and librarian of the French king Charles V (1338-1380) also put down the name Godefroy de Billion in the Inventory of le Louvre, as did Guillaume Le Doyen (1460-1540) in ‘Les Annales et Chroniques du pays de Laval, 1480-1537’. Other historians and bibliophiles joined this group, as Jean-Michel Constant Leber (1780-1859). The criticism on the French translation of Sébastien Mamerot in 1458, as formulated above is really crushing.
'He had better redone the whole translation or at least made improvements to the book about Godfried of Billion that was widely spread under different titles: as meantioned in the Inventory of Giles Malet, the booklist of the duke of Berry, and the Burgundian Book collections' (1).
Can we suspect the translator of maliciousness? During the starting years of the art of printing and even centuries later names were wrongly copied or haphazardly translated. Thus we meet with Godefroy, Gottfried, Geoffroi, Godevaert, Godeuert, Gotfrida, Gotfredo, Gutifrede and many variations. This also happened to surnames. The surname of my nephew in the sixth generation, Johannes Michiel Billion, born in Antwerp on the 14th of February misspelled three times during his life (4 of May 1777, Lemmer Fryslan: Bilion/ 30th of August 1782, Lemmer Fryslan, Biljon / 25th of April 1801, Lemmerland Fryslan: Beljon).Can we suspect the translator of maliciousness? During the starting years of the art of printing and even centuries later names were wrongly copied or haphazardly translated. Thus we meet with Godefroy, Gottfried, Geoffroi, Godevaert, Godeuert, Gotfrida, Gotfredo, Gutifrede and many variations. This also happened to surnames. The surname of my nephew______________(1) Barrois, M., Chroniques assemblées de Julius César et de Godefroy de Billion, Bibliothèque de Charles d’Orléans, comte d’Angoulême; «Dans l’inventaire de la bibliothèque de Charles V, Charles VI, Charles VII, on distingue les livres en papier; marque certaine qu’ils n’étaient pas communs». N° 11. Item, les histoires de Godefroy de Billion:
http://www.histoirepassion.eu/spip.php?article909in the sixth generation, Johannes Michiel Billion, born in Antwerp on the 14th of February misspelled three times during his life (4 of May 1777, Lemmer Fryslan: Bilion/ 30th of August 1782, Lemmer Fryslan, Biljon / 25th of April 1801, Lemmerland Fryslan: Beljon). This had strange consequences for his descendants. In this context it is enough to point at the chiselled legend in the gravestone of Godfried in Jerusalem, as described in “Voyage de Jérusalem (1715-1716)' by Turpetin de Baugency, or the travel stories of Viscount François-René de Chateaubriand (1768-1848):
“Hic Jacet dux GodefridusDe Bullion qui totam istam terramAcquisivit cultui ChristianoCujus anima regnet cum Christo.Amen.”
But the tomb of Godfried was removed out of the Holy Tomb church during the reconstruction of the church after a heavy fire In 1808. As well as the 350 year old gravestone. In vain we looked the original inscription used before 1452, but the many evidences given by travellers to the Holy land in the Middle Ages don't leave any doubt as the following text proves:
4 - From Billion to Biljoen
It is possible that the Duke Karel van Gelre (Grave 1467-Arnhem 1538) gave his Castle domain at the edge of the Veluwe at Velp the name 'Billion' after Godfried, who had an aureole of sanctity and appeared in fairy tales and saga and of course stimulated people's fantasy. My opinion is, though that we should attach more importance to the actual context in which the name giving happened. The eldest reference 'tot Billion ' that was later corrupted to Biljoen, was found in Gelderland for the person of Roelof 'van Lennep tot Billion'. He was born around 1500 to Johan van Lennep and Catharina van Hyrdt, he died in 1546. He was intendant to Duke Charles who sold him the 'Honourable House Billion' on June 1535. 'The House' had been built under the authority of the Duke on the 400 hundred year old ‘Broekerhof’. Roelof van Lennep tot Billion did not only gain the possession of the castle and surroundings, but also the rights to the manor, he could rightly call himself 'Lord to Billion'. The use of this title was not uncommon at the time. We know titles' Lord tot Eijnatten, tot Putten, tot Rande etc.
Probably the authority himself, Duke Charles van Gelre, gave the name Billion to the castle domain at Velp, to show his support to King François I of France, hoping to hold his own as Duke of Gelre. He also knew that the father of the King, who had passed away in 1496, Duke Charles of Orléans and left an extensive library at the Castle of Cognac, was a fervent admirer of Godfried de Billion.Was it the intention of Charles to put the very catholic French king in a favourable mood by giving his Castle domain the name of 'Billion' not in use in Gelderland. The interest of Duke Charles of Gelre fits in with the struggle between the French Kings and the Princes of Burgundy concerning the later duchy of Bouillon. The twenty year old Louis de Bourbon was the first one to call himself 'Dux Bullionii'. He became in 1456 with the support of the Burgundians, bishop of Liège. He was murdered in 1482, commissioned by Guillaume La Marck (1446-1485), who proclaimed his son Jean as Prince-bishop of Liège and as Duke of Bouillon, this against the will of the Pope.
In the Treaty that sealed the First Peace of Kamerrijk (1508), Duke Charles of Gelre had had to accept to stop his 'Gelder wars' against Burgundy in the Netherlands. Still he openly continued to support the French King François I, even after the execution of Guillaume de la Marck by Maximillian of Habsburg and the conquest in 1521 of the duchy Bouillon by the troops of Charles V. The French army, tormented by pestilence, could not prevent, though, the Habsburgers to imprison the French king François I. Only after the Second Peace treaty of Kamerrijk (1529), the so-called 'Ladies peace' (Margaret of Austria and Louise of Savoy), could he return to Paris. The creation of the castle domain 'Billion (in 1522) by duke Charles of Gelre can be understood as an offer of sympathy to the French king, who had to give up all his claims in favour of the Habsburgers and as expression of gratitude to the French troops, who had helped him in all his conquests. Moreover it would do no harm if the legendary fame of Godfried de Billion, who meant as much to France as Julius Caesar to the Romans, would also radiate on his home base.
What we know with certainty is that Duke Charles of Gelre had made an alliance with François I, King of France and with the support of the French troops he had himself declared Lord of the Vicinity Domains. While they were about this, these troops occupied also Oversticht (1522). And at the Peace treaty of Gorinchem (1528), that was never signed, it looked as if he, thanks to these troops, would be able to keep definitely Groningen and Drenthe. Possibly these troops were under the command of «Guillaume de Billion, Seigneur de la Prugne, Maréchal des camps et armées du roy (François premier), Lieutenant pour Sa Majesté». In that case the 'Honourable House Billion' would owe its name to this Guillaume de Billion. Or did the many contacts between the Duke Charles with the secretary of king François I, the earlier mentioned Claude de Bullion, that were decisive for the naming of Biljoen?
Whatever the reason, the name of the recently bought Castle domain by Gelderse Landscape initially refers to the legendary tribe of Bylliones, who, with valuable alloy emitted coins, for the Greek, the Macedonians as well as the Romans. That they constructed Roman roads, built towns, peopled army camps, gave their name to new cities, prepared valuable alloys and rounded objects, all of this is part of the history of us all. My most important aim in my research was not to find out why the Parc around the Castle of Gelderland was called 'Biljoen' by Duke Charles, but to unravel the meaning of the name.
Names are not given by accident. Certainly not when we talk about a precious Castle, that got from its builder an existence of several centuries. A name as this one is never a sticker on a lost packet, on the contrary it has a clear meaning and refers to the one that gave the name. I admit, his deepest intentions we will never know. But who has the right to change a name out of ignorance?
The name 'BILLION' refers to at least a millennium of old, native history, to a period when ‘The Netherlands’ were not considered as separate states, though they enjoyed culturally and economically an important reputation. Can we overrate the historical importance of this name, if we know that Elisabeth of Oranje-Nassau (1577-1642), the second daughter of Willem de Zwijger and Charlotte de Bourbon, was also called duchess of Billion, because she was married to Henry de La Tour d'Auvergne, Viscount of Turenne and Duke de Billion?
The quest for the naming of the nameBillionFor years I have adapted my holiday plans to the passionate search of the origin and meaning of my surname, of which more than Forty variations exist. The most common spelling is Billon (193.269 namesakes at 'Geneanet.org'). In the French language there is no difference in pronunciation between of Billon and Billion (40.847 mentioned namesakes). I know only one namesake, Emile Jean Baptiste Billion (1850-1915) a cousin of the sixth generation, who went to Court in Saint-Quentin because his surname on his marriage certificate was misspelled as 'Billon', as was the usage in France. Fortunately he received an adjustment. He was an industrialist, who was accepted in 1910 as Knight in the 'Légion d'Honneur', because of his great merits towards his fellow- citizens and as the founder of the 'Cité Billion' near Saint-Quentin.
In the archives my surname starts with all kind of consonants, from B to Z : Dillion, Fillion, Gillion and Villon, as the most striking ones. But also the second letter receives several variations (Ballion, Bellion, Bollion, Bullion even Byllion). The last letter is sometimes spelled as u (Billiou, Dilliau, Dillau or Dilliau) and then we discover a billion namesakes. And then we don't mention the Baljons, the Beljons, the Biljons or the Biloens. Not infrequently we see in church registers that the surname ends on a graceful curl, as in Billiet, Bellet, Billen or Bellien.Sometimes the name giving returns to the original name. A restaurant- and hotel keeper in Corbion in the Ardennes, a borough of Bouillon, changed the name of his company into the historical spelling: 'Corbillon'.On the other hand the ignorance about the existence and history of this Greek tribe of 'Bylliones', about their impact on several important cities and the infrastructure of Gallia is appalling. In the Spanish Calatayud we had a conversation with Martin Bueno, head of the Museum and responsible for the excavations some six kilometres further in the Roman 'Bibilis Augusta' on the Bambola hill. We told him of our visit to the archaeological site of Byllis in the present Albania. He had never heard of the Bylliones or Byllis, or of the possible connect with Bolonia (Baelo Claudia) more to the south or the Moroccan Volubilis. On the contrary when we asked him about the origin of the name 'Bilbilis' he answered that it was an onomatopoeia! In the old city lived a small songbird. His song sounded to the inhabitants of Calatayud, who are at present still called 'Bilbilitanes', as 'bilie, bilie, bilie....'Behold the origin of the name according to an expert.. Twice we visited Bilbilis. We were completely on our own. We never heard songbirds, but in the sky we saw a mountain eagle pair and that sight was unforgettable. More intelligent was the explanation of the town guide in Billom. On the guided tour around the gothic church Saint- Cerneuf, he casually mentioned two impressive lions, who supported the lectern on the choir spot: 'les bi-lions'.
In our search we often bump into a high wall or a closed door. But recalling the device of 'les Comtes de Billion' (Fortis superevatat undas), we accepted no hindrance. The ruins of the French Chenecey-Buillon were completely walled and closed. We climbed the roof of our car to take pictures of the old Cistern abbey church of 'Notre Dame the Billion' (1134).
When we rang the bell at the 'castle Biljoen' in Gelder Velp, a black butler opened the door. We asked if we could speak to the owner, he answered that sir Lüps was dying and that he could not help us. A bit further I climbed the fence, to be able to take a few pictures of this impressive castle. Then all of a sudden a fierce alarm sounded and before I realized it, a guard and his dog stood next to me. I apologized in as many ways possible, fortunately my wife was able to sooth him.. I am sure they called me a stupid Belgian.
5 - 1. Van BILLION tot BILJOEN
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Leuven, 4 Oktober 2010Beste Professor Samplonius uit Amsterdam,
Jaren geleden las ik Uw bijdrage uit 1989 in het ‘Liber Amicorum’ voor Uw collega Professor Jan HUISMAN, ongetwijfeld een voor Neerlandistiek en Naamkunde verdienstelijk emeritus, over de benaming van het kasteel “Biljoen” in Gelderland. Mijn haast passionele belangstelling voor dit artikel, was destijds niet uitsluitend te verklaren vanwege de mij toebedeelde familienaam, maar ook door de onverwachte ontdekking van het “edele huys BILLION” op de erg gedetailleerde ‘kwartierkaart van Zutphen’ uit 1741 van Isaak TIRION (Utrecht 1705 – Amsterdam 1765). Deze antiquiteit had ik destijds als verjaardagsgeschenk gekregen van de voor mij onvergetelijke Nederlandse vriendin Riet, die jarenlang in het nabij gelegen Arnhem heeft gewerkt.
Zonder het zelf te beseffen, werd dit het startpunt voor een niet aflatende zoektocht. Eerst heb ik vele malen Uw studie ter zake gelezen en herlezen. Ik ben ook te rade gegaan bij de oudste cartografen: Johannes Janssonius, Abraham Ortelius, Adriaan Anthonisz Metius (Alkmaar 1571-1635), Judocus Hondius (Dentergem 1564 – Amsterdam 1612), Claes Janszoon Visscher (Amsterdam 1587- 1652) en vele anderen. Deze zoektocht eindigde bij de beroemde Nederlandse uitgevers Willem Janszoon BLAEU (Alkmaar 1571- Amsterdam 21 okt. 1638) en diens zonen Joan (Alkmaar 1596- 1673) en Cornelius (Alkmaar 1610- 1648). Zij publiceerden in 1662 (Latijnse uitgave) en in 1665 (Nederlandse uitgave) het cartografische meesterwerk “De Atlas Maior”, met daarin een vijftal erg nauwkeurige landkaarten van Gelderland, Arnhem en omstreken.
Dit meesterwerk, de “Atlas Major” van Joan BLAEU werd in 1730 door Prins Eugenius van Savoye aangekocht en kwam na diens dood in het bezit van de Oostenrijkse keizer. Thans is deze atlas een pronkstuk van de Oostenrijkse Nationale Bibliotheek te Wenen en werd zelfs in 2004 op de lijst van het Werelderfgoed van de UNESCO geplaatst.In tegenstelling tot wat kon worden verwacht telde de familie Blaeu geen cartografen. Zij kochten doorgaans in Amsterdam, destijds een wereldcentrum voor cartografie, van handelaars en verzamelaars, de originele landkaarten, afdrukken of koperplaten om ze te bundelen en te publiceren.Op alle in de Atlas Major weergegeven kaarten van Gelderland –vijf verschillende kaarten in het totaal– staat zonder enige uitzondering, ten noordoosten van Velp het kasteeldomein “BILLION” vermeld. Op één enkele kaart staat ‘Bilion’, ongetwijfeld de uitzondering die de regel bevestigt.
In dit verband kan ook worden opgemerkt, dat de huidige stad Bouillon in de zuidelijke Ardennen, waar U in uw bijdrage meermaals naar verwijst, op de antieke kaarten wordt geboekstaafd als ‘Bullion’, ‘Builon’ en ‘Bovilon’ (Lat.: Bullionium; Fr.: Bouillon) maar hierover verder meer. Laten we beter terugkeren naar Uw toponymische studie over ‘Biljoen’, het landschapspark met renaissance kasteel uit de 16de eeuw in het Gelderse Velp.Reeds in Uw inleiding stelt U terecht dat deze naam, ook voor een kasteel, erg ongebruikelijk is en dat het daarom geen verwondering mag wekken “dat de naamkunde zich bij tijd en wijle over de mogelijke betekenis ervan heeft gebogen”. Maar U voegt hier onmiddellijk aan toe “…de daarbij gegeven verklaringen vallen uiteen in twee duidelijk verschillende stromingen”. Over dit laatste wil ik, indien U het mij toestaat, de hierna volgende opvattingen kwijt, niet zozeer om U tegen te spreken, dan wel om U ervan te overtuigen dat het na een jarenlang onderzoek geenszins een ‘Of –Of’ verhaal, dan wel uiteindelijk een ‘En –En’ verhaal is geworden.
Ik besef dat ik mij bij het zoeken naar de oorsprong en de betekenis van mijn familienaam als een detective op niet-traditionele paden heb begeven, en dat de onomastiek nooit tot mijn academische opleiding heeft behoord, en zelfs tijdens mijn professioneel onderzoekswerk geenszins aan bod kwam. Maar nu ik niet langer tot de ‘actieve’ beroepsbevolking mag worden gerekend, heb ik de kans gegrepen om mijn interessesfeer te verleggen, veel te lezen en met betrekking tot dit onderwerp, doelgericht te reizen naar Albanië, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Italië, Spanje en Turkije . Dit laatste heeft mij veel voldoening gegeven en telkens kreeg ik ook de kans om de archeologische sites te bezoeken en daarbij aansluitend in universitaire bibliotheken oude manuscripten te raadplegen.Terecht werd door U gesteld dat ‘BILJOEN’ een verwijzingsnaam is, die overeenkomstig de ‘oude’ opvatting in verband wordt gebracht met billioen, de benaming voor ‘zuiver edel metaal’ en dus zeer waardevol, hetzij de benaming voor een legering van zilver, eertijds met goud, later met koper en brons. Hierbij verwijs ik graag naar de zogenaamde: ‘Bullion munten’. Hiervan zijn de bekendste ongetwijfeld: de Franse ‘Louis’ , de Amerikaanse ‘Aegle’, de Canadese ‘Maple Leaf’, de Zwitserse ‘Vreneli’ en de Zuid-Afrikaanse ‘Krugerrand’. Alle zijn ze van zuiver goud en uiteraard kostbaar.
Lange tijd heb ik gedacht dat we deze benaming te danken hadden aan Claude de Bullion (1568-1640), de Superintendant van de Franse Schatkist, “le créateur du Louis d’Or (1632)” en Minister van Staat onder Lodewijk XIII, maar de creatie van bullion munten, evenals de benaming Bullion in relatie tot de numismatiek en de raffinage van edele metalen, blijken volgens mijn bevindingen toch een kleine tweeduizend jaar ouder. Maar hierover later meer.
In uw tekst greep U terug naar de ‘Middelnederlandse’ betekenis van biljoen. Deze benaming betreft dan veeleer “een (afgekeurde) munt met een te laag goud- of zilvergehalte”. Hierbij werd uitvoerig verwezen naar de opvattingen van de vermaarde naamkundige Robert Rentenaar, die in zijn studie (Amsterdam -1984) naar de rol van de vernoeming in de Nederlandse toponymie stelde dat het woord billioen in overdrachtelijke zin moest worden toegepast “voor een bouwwerk dat te slecht geworden was en dus vervangen moest worden” (?). Begrijpelijker wijze plaatste u toen enige kanttekeningen bij de veronderstelde toepassing van billioen in overdrachtelijke betekenis voor een ‘bouwvallig huis’.
Uw voorkeur ging eerder uit naar de meer romantisch getinte verklaringen van de gevierde germanist Jan Huisman en van de Friese plaatsnaamkundige Moritz Schönfeld. In deze context zou Hertog Karel van Gelre zijn kasteeldomein genoemd hebben naar de in de zuidelijke Ardennen gelegen burcht, die toen reeds vele honderden jaren eigendom was van de Luikse Prins-bisschoppen, maar die door de eeuwen heen verwees naar de bijna heilig verklaarde kruisridder: Godfried van Bouillon (1060-1100). Hertog Karel zou dan “das Ideal des mittelalterlichen Ritters” hebben willen eren.Misschien mag hier terloops worden herinnerd aan het feit dat de tweede zoon van Graaf Eustachius II (1020- 1088) en Ida van Verdun (1032- 1113) tot in 1492 de naam droeg van “Godefroy de Billion”, zoals blijkt uit een getuigenis van de vermaarde Franse jurist Edouard Sénemaud, die in 1860, in een uiterst gedetailleerde bibliografische studie over de Bibliotheek van Charles d’Orléans, Graaf van Angoulème het hierna volgende schreef, zoals Alfred Hiver de Beauvoir (1411) en Julien Guillaume Frontin (1682) hem dit reeds vroeger, weliswaar op onuitgegeven handgeschreven documenten hadden voorgedaan. Gelukkig kunnen al deze historische bronnen op ‘Gallica’, de digitale Nationale Bibliotheek van Frankrijk worden nagelezen.( www.gallica.bnf.fr/ark:/12148 )
- 11. Item, les Histoires de Godefroy de Billion, escript à la main et en parchemin et historié, à deux fermoers, l’un aux armes de mond. sr et l’autre aux armes de mad. dame.Sébastien Mamerot, traducteur français du XVe siècle, chapelain de Louis de Laval, gouverneur du Dauphiné, est connu comme auteur du livre les Passages d’outremer du noble Godefroi de Bouillon, du bon roi saint Louis et de plusieurs vertueux princes. 1492, 1 vol. in-8° goth. Autre édition, Paris, Lenoir, 1511 , in-fol.'Mamerot pourrait bien avoir refait, comme le dit M. Hiver de Beauvoir (Librairie de Jean, duc de Berry), n° 447, ou du moins retouché le livre de Godefroy de Billion, fort répandu aux XIVe et XVe siècles sous différents titres, énoncés aux Inventaires de Giles Malet, de la Librairie du duc de Berry et des Librairies de Bourgogne.
Barrois. — Biblioth. protyp., n° 206, 561, 1451, 1452, 1453, 1454, 1455, 1772, 1773, 1774 et 2088.Bibliothèque de Jean d’Orléans. — N° 6, les Histoires de Godefroy, en françoys et parchemin et lettres de forme.Bron: http://www.histoirepassion.eu/spip.php?article909In 1373 noteerde Giles Malet, de kamerheer en bibliothecaris van de Franse koning Charles V (1338-1380) ook de naam van Godefroy de Billion in de Inventaris van het Louvre, zoals ook Guillaume Le Doyen (1460-1540) deed in “Les Annales et chroniques du pais de Laval, 1480-1537”. Ook andere historici en bibliofielen sloten zich bij deze groep aan, zoals Jean-Michel Constant Leber (1780-1859).
De kritiek op de Franse vertaling van Sébastien Mamerot uit 1458, zoals hierboven geformuleerd is werkelijk vernietigend: “Beter had hij de ganse vertaling opnieuw overgedaan of dan toch minstens verbeteringen aangebracht aan het boek over Godfried van Billion, dat in de 14de en de 15de eeuw wijd verspreid was onder diverse titels, zoals vermeld in de Inventaris van Giles Malet, de boekenlijst van de hertog van Berry, en van de Bourgondische boekenverzamelingen”.
Kunnen we echter deze vertaler iets ten kwade duiden ? Zeker tijdens de beginjaren van de boekdrukkunst en zelfs honderden jaren later werden gewild of ongewild, eigennamen verkeerdelijk overgeschreven of lukraak vertaald. Aldus ontmoeten we afwisselend : Godefroy, Gottfried, Geoffroi, Godevaert, Godeuert, Gotfrida, Gotifredo, Gutifrede en nog vele andere varianten. Voor roepnamen kan dit enigszins begrijpelijk overkomen, maar voor familienamen is zulks toch eerder ongebruikelijk. Alhoewel, zo werd bijvoorbeeld de familienaam van Johannes Michiel Billion, geboren te Antwerpen op 14 februari 1752, tijdens zijn leven driemaal (4 mei 1777, Lemmer Fryslân: Bilion / 30 augustus 1782, Lemmerland Fryslân: Biljon / 25 avril 1801, Lemmerland Fryslân: Beljon) verkeerdelijk gewijzigd, wat voor al zijn nakomelingen de meest vreemde gevolgen had.
Het moge in dit verband volstaan om te verwijzen naar de gebeitelde legende in de grafsteen van Godfried te Jeruzalem, zoals beschreven in “Voyage de Jeruzalem (1715-1716)” door Turpetin de Baugency, of in de reisverhalen van Vicomte François-René de Châteaubriand (1768-1848):
“Hic Jacet dux GodefridusDe Bullion qui totam istam terramAcquisivit cultui ChristianoCujus anima regnet cum Christo.Amen”.
Maar de graftombe van Godfried werd na een zware brand in 1808, bij de reconstructie van de Heilig Grafkerk te Jeruzalem verwijderd. Zo ook de 350 jaar oude grafsteen. Tevergeefs hebben we naar het oorspronkelijke opschrift van vóór 1452 gezocht, maar de kans dat hierbij gewag werd gemaakt van “de Bouillon” of van Biljoen is wel onbestaande.
Maar keren we terug naar de door U geleverde bijdrage (pp. 187- 195) over de naam ‘Biljoen’ in Palaeogermanica et onomastica van Jan Huisman, Arend Quak en Florus van der Rhee uit 1989. U verwees welgevat naar het woord biljoen als ‘molenaarsterm’ in sommige Brabantse dialecten. Volgens de West-Vlaamse publicist Alfred Ronse betekent biljoenen “de scherpe hoeken van een vierkantige balk of stuk hout afweren…”. Hij schrijft in zijn boek over de windmolens (Brugge, 1943) dat de meeste stukken hout waaruit een windmolen is opgebouwd “gebiljoend” zijn en dat “de binnenkant van den pestel, die ook gebiljoend wordt, het biljoen heet”.
In de Dictionnaire général et grammatical des dictionaires français van Napoléon Landais (Paris, 1834) wordt deze betekenis bevestigd en zelfs doorgetrokken naar de landbouw. “Billonner un champ” of “terre billonnée” betekent “labourer en billon”, of het ploegen in diepe evenwijdige voren, waarbij de aarde in bolvormige ruggen wordt omgelegd. Een “bellion” is dan “une pièce ronde de bois destinée à être sciée en planche. On francise ce nom en l’appelant billion”. Maar meestal wordt het werkwoord “billioner” niet gebruikt met betrekking tot boomstammen, maar wel voor het afronden van muntstukken, die al naargelang het geschiedkundig tijdvak, niet zelden van een eerder bedenkelijk allooi waren.
Terecht werden er ook door U een ganse reeks bezwaren aangehaald tegen de opvattingen van Rentenaar als zou er geen enkel verband bestaan tussen de naam van het kasteel Biljoen, en die van de Ardeense burcht Bouillon, dan wel van Godfried van Bouillon. Welliswaar eerder voorzichtig repliceerde U daarentegen op de tweede stelling van Rentenaar: “Waarom treedt Bouillon niet vaker als vernoemingsnaam op, als slot en held in de middeleeuwen zo beroemd waren ?” En terecht verwijst U naar Jacob van Maerlant, naar de Zwaanridder, naar het 16de eeuwse Billionesteyn, naar het leen te Billioen in het Vlaamse Land van Waas.Ook ik ben op zoek gegaan naar plaatsnamen en heb er verrassend veel gevonden. Zo vinden we langs de Demer, halverwege de Romeinse heirbaan Tongeren - Nijmegen het oude Bilisium, hetzij het Limburgse Bilzen. Of denken we aan het huidige Munsterbilzen, het vroegere Bilisia monasterii, waar de gelukzalige Ida van Verdun, de moeder van Godfried haar opleiding kreeg en meer dan waarschijnlijk zijn grootmoeder, Mathilde van Leuven ook.
In Frankrijk kennen we het oude Billion (naast de stad Vannes, gesticht door de Venneten en het nabije Ambon aan de Golf van Morbihan), de voorstad Lillion (het Romeins wegenknooppunt nabij de Bretoense hoofdstad Rennes), de stad Hillion aan zee, een Romeins Castrum, zoals ook de huidige stad Boulogne-sur-Mer (Lat.: Gersoriacum) dat aanvankelijke gelegen was nabij een belangrijk Romeins legerkamp (Bullionum castrum, zoals trouwens ook het Italiaanse Bologna, die beide vanaf de 4de eeuw Bononia worden genoemd, naar de stad in het antieke Illyricum aan de Danubius Fluvius). Opvallend talrijk zijn de verwijzingen in Bretagne: Billio en Billiers (Golf de Morbihan), en de heerlijkheden Billo, Billy en Billon. Zeer belangrijk in dit verband is ook de stad gelegen op weinige kilometers ten zuidoosten van Clermont-Ferrand: “Billio Magus”, eertijds ook een belangrijk Romeins legerkamp (Magus, later in de betekenis van Marché) op de heirbaan van Lyon naar Bordeaux, waarschijnlijk de oudste stad in de Auvergne, het huidige Billom, eertijds de vierde universiteitsstad van Frankrijk (na Parijs, Toulouse en Montpellier), waar onlangs nog een schat aan Griekse en Romeinse geldmunten werd opgegraven. Tot aan de Franse revolutie werd hier in de collegiale Saint-Cerneuf kathedraal (de Kanselier van Frankrijk, Hugues Aycelin † 1378, was hier ooit kardinaal) een reliekschrijn bewaard met het zgn. ‘Heilig Bloed’ en met een stukje van het “echte” kruis, dat volgens de overlevering, na de Eerste Kruistocht door Godfried’s broer Eustachius aan zijn familie in “Billon” werd geschonken.
Kan het een toeval zijn dat in deze streek Paus Urbanus II tijdens het Concilie van Clermont-Ferrand in 1095, de eerste Kruistocht predikte, waarvan de gebroeders Eustachius, Godfried en Boudewijn onmiddellijk de leiding namen ?Natuurlijk kunnen nog vele andere plaatsnamen worden vermeld, zoals Boulogne aan de Seine, met het bekende Bois de Boulogne, of de stad Bullion, naast Rambouillet en Clairfontaine, het Parijse Billancourt (Billio cortem), of Rouillon-en-Yvelines, Pouillon in de Champagne en ook in de Landes. Deze plaatsnamen zijn historisch te verklaren afgeleide vormen van vernoemingsnamen, zonder rechtstreekse wortels met de Griekse of de Romeinse oudheid. Denken we in dit verband ook aan de Cisterciënzer abdij van Buillon (Chenecy -1136) in de Jura, nabij Bezançon, aan het bezinningsoord Billion (thans gelegen naast een skipiste met een tunnel) in het monastieke domein van ‘La Grande Chartreuse’, nabij Grenoble, aan Saint Michel-de-Boulogne met een burcht uit de 11de eeuw of aan St. Etienne-de-Boulogne in de Ardèche.
Het is immers bekend dat Ida van Verdun bij haar huwelijk van haar vader, de Hertog van Lotharingen, het Ardeense leengebied ten geschenke had gekregen, dat naar analogie met haar nieuwe thuishaven ‘Bullionum castrum’ werd genoemd. Aldaar was in het jaar 633 overeenkomstig het weid verspreide volksgeloof, vanuit de zee een zeilschip zonder zeilen en zonder bemanning maar door twee engelen getrokken, de haven binnen gevaren, met uitsluitend een houten Mariabeeld aan boord. Op hetzelfde ogenblik verscheen toen ook “La Vierge du Grand Retour” aan een biddende menigte, met het verzoek om ter plaatse een kapel te bouwen.
Het was Ida van Verdun, de moeder van Godfried en de dochter van Mathilde van Billung (soms ook Doda genaamd 942-1008, Prinses van Billungermark in Sachsen-Wittenberg, weduwe van Boudewijn III, graaf van Vlaanderen en echtgenote van Godfried van Verdun, 930-995), die op de plaats van het Bullionum, destijds het beginpunt van de Romeinse heirbaan naar Keulen, in 1104 een gotische kapel liet bouwen, om met het miraculeuze Maria beeld een heiligdom te creëren. Boulogne werd van toen af het bedevaartsoord van de Franse koningen en kreeg dezelfde vermaardheid in de middeleeuwen als het Spaanse Compostella, maar is heden ten dage zelfs in de meest recente publicaties over de traditionele bedevaartplaatsen volkomen vergeten.
Ook het dorpje van Menus-lez-Saint-Cloud, nabij de Parijse hoofdstad kreeg een kopie van het miraculeuze beeld en toen de Franse koning Philippe V (1292-1322) er een kerk liet bouwen, werd de plaats omgedoopt in Boulogne-sur-Seine, het nieuwe bedevaartsoord voor de Parijzenaars.
Meerdere plaatsnamen, vooral in de twaalfde en dertiende eeuw tijdens de explosieve uitbreiding van het aantal Cisterciënzer abdijen in Europa, kregen een verwijzing naar de roemrijke beschermer van het Heilig Graf, de onnavolgbare Godfried van Billion. Andere plaatsen kregen of herkregen de naam van hun nieuwe eigenaar, zoals de stad Bullion-en-Yvelines, gelegen te midden van uitgelezen jachtvelden, langs de oude heirbaan van Lutèce (Parijs) naar Carnotum (Chartres). In 615 vinden we er een Karolingische nederzetting ‘Bualo’ genaamd, in 1611 is er sprake van de “Seigneurie de Boullon” en in 1621 verkrijgt de nieuwe eigenaar, Claude de Bullion, afkomstig uit Mâcon, van de Franse koning Louis XIII de definitieve benaming voor zijn grondgebied, gelegen tussen Rochefort, Dampierre en de Cisterciënzer abdij van Clairefontaine: la ville de Bullion. Claude was de zoon van Jean de Bullion (1572-1588, Seigneur d’Argny, Layer en Sénécé, Staatsraad van het Parlement te Parijs en Hoog Ambtbekleder). Jean was de zoon van Claude de Bullion (~1478-1540, Secretaris van koning François I), wiens vader ook Jean de Bullion heette, de Secretaris van Louis XII, en die zelf ook aanwezig was bij de Franse overwinning in 1509 nabij Genua.
Maar welke betekenis had de naam Billion in de klassieke oudheid, en waar heeft Godfried van Bouillon zijn naam vandaan ? Welke relatie met de naam Billion kunnen zijn ouders, graaf Eustachius en gravin Ida hebben gehad om hun zoon Godefroy de Billion te noemen? Namen worden toch niet toevallig gegeven.Twee constanten zijn tijdens het onderzoek opvallend: de oudste vermeldingen geven inderdaad meer vormen met –u- te zien, dus meer bullion dan billion, maar ook de “B” is niet altijd aanwezig, of wordt soms een “D” een “H” of zelfs een “C”, zoals in de benaming van het Romeinse legerkamp in Zwitserland aan het meer van Genève, nabij het huidige Vevey, ter beveiliging van de Via Domitia, die Italië met Frankrijk en Spanje verbond, met aftakkingen van en naar Bologna (It) en Boulogne (Fr).
Weinig steden hebben in de Grieks-Romeinse periode zo sterk tot de verbeelding gesproken als het mythische ‘Iλιον’ dat we kennen uit de “Ilias”, het legendarische Troye. Van die vroegste geschiedenis van 4.000- 1.200 vóór Chr. is zeer weinig met zekerheid gekend. Toch zijn alle geschiedschrijvers het erover eens dat de bevolking van ‘klein-Azië’ en zeker de kustbewoners aan de Dardanellen, destijds oorspronkelijk afkomstig waren uit de streek van de Kaukasus, tussen de Kaspische en de Zwarte Zee, het gebied rond het huidige Tbilisi, ongetwijfeld een van de oudste steden ter wereld.Over Homeros en zijn heldendicht is veel geschreven. Hierbij lag het zeker niet in de bedoeling om historische feiten op een rijtje te zetten. Integendeel, mogelijk hebben meerdere dichters onder deze naam de talrijke levende verhalen in een dramatisch Grieks ‘epos’ samengebracht en verweven tot een prozaïsch verhaal, waarbij zelfs de ‘Archi- Iλιον’ tot een Griekse halfgod werd omgetoverd. Maar overduidelijk werd in het licht gesteld dat Griekenland rond 1.200 vóór Chr. de stad Troye wist in te nemen en dat de benaming van haar inwoners (η ‘Iλιον) in het Sanskriet wordt vooraf gegaan door een hard geaspireerde medeklinker. Mogelijk ligt daar de oorsprong van de naam Billion.
Wanneer de Grieken een stad hadden veroverd, dan vertrok zoals gebruikelijk de plaatselijke bevolking, goeddeels in ballingschap. Later gingen de Romeinen nog een stap verder door de plaatselijke bevolking, na de terechtstelling van de overwonnen stamhoofden, het Romeins burgerschap aan te bieden. Opmerkelijk is het dat na de inname van Troye omstreeks 1230 vóór Chr., de bannelingen zich als Helenen (‘ελλενοι) gingen vestigen ten noorden van Griekenland, in Illyrië (Ἰλλυριοί), langs de Adriatische kusten, en ten zuiden van de Griekse kolonie Apollonia, in steden zoals Amantia, Butrint, Dimal, Kalivac, Klos, Nikaia, Oricum en Phoinikè.
Na de Peloponnesische oorlogen en de verovering van Griekenland door Philippus II van Macedonië, die gehuwd was met een Illyrische prinses, Koningin Olympia, werd door de “Bylliones” op een 513 meter hoge heuvelrug (30 ha) boven de Vjosa rivier, een nieuwe hoofdstad gebouwd, het ongeëvenaarde “Byllis”. De Billions of waren het Bullions, toonden zich schitterende planologen, begenadigde architecten en indrukwekkende bouwmeesters. Getuigen hiervan zijn de hedendaagse archeologische sites van Byllis in Albanië (ten zuiden van Fier), Bilbilis in Spanje (op de Bambola heuvel nabij Calatayud, ten zuiden van CaesarAugusta of Zaragoza) en Volubilis (tussen Tanger en Meknès) in Marokko, die als werelderfgoed tot de belangrijkste steden uit de Oudheid behoren. Gelukkig is uitsluitend de site in Marokko een toeristische trekpleister geworden. In de overige twee kan je dagen rondlopen, zonder een levende ziel te bespeuren.
Maar aangezien ik mij in deze nota wil beperken tot het aanreiken van mogelijk nuttig materiaal voor de Naamkunde, laat ik hier een bespreking van alle prestaties (bv. tijdens de Olympische en de Pythische Spelen) of alle realisaties (bv. de beelden van Dodoma, de vele mozaïeken en de scheepsbouw) van de Billions achterwege. Belangrijker voor de benaming Biljoen, is te weten dat er in de onmiddellijke omgeving van Byllis in het gebergte van Mallakaster ertsen werden gevonden: goud, zilver, koper en tin. Reeds vier eeuwen vóór Chr. verwierven de Billions naam en faam als handige muntenslagers, edelsmeden en bewerkers van sierraden. Zij smolten metaalertsen en maakten hoogwaardige legeringen, waarbij ze traditioneel de zgn. “Troy scale” als standaard hanteerden.
Koning Monunius woonde niet in de hoofdstad Byllis, die gebouwd werd in de eerste helft van de 4de eeuw vóór Chr., maar als koning van alle Illyriërs verbleef hij meestal in de nabije Bylline stad Gurazeza. Zeer opmerkelijk voor die tijd was de “Koinon van de Bylliones”, een staatkundige, militaire en economische organisatie bestaande uit een tiental steden, die Byllis maakte tot het monetaire handelscentrum en tot de belangrijkste stad van Zuid-Illyrië.
Reeds in de vijfde eeuw vóór Chr. werden de eerste Illyrische munten aangemaakt, maar het was Koning Monunius (cfr. money, monnaie), die als eerste, in 280 vóór Chr. zilveren munten uitgaf, met zijn naam erop. Deze zilveren munten kenden een groot succes. Ook de ‘Koinon’ heeft munten aangemaakt, van 270 tot 167 vóór Chr., aanvankelijk uit een legering van zilver en koper (biljoen) met de vermelding ‘Byllionon’, later van koper en tin waarop enkel de naam Byllis stond gemerkt, overeenkomstig de wil van de Romeinse bezetter. Sommige munten dienden een specifiek doel, zoals bijvoorbeeld de toegang tot het theater (in Byllis met 7.500 zitplaatsen), maar de uitgave van mooie ronde (gebiljoende) munten werd door Rome aangemoedigd, voornamelijk met het oog op het innen van belastingen.
Dit alles is ons bekend dankzij de geschriften van Herodotos (485 v. Chr), Pseudo-Scylax (4de-3de v. Chr), Pyrrhus van Epirus (318 v. Chr), en diens zoon Alexander (272 v. Chr), Cicero (106-43 v. Chr), Julius Caesar (100-44 v. Chr), Strabo (64 v.Chr-19 na Chr.), Livius (59 v. Chr-17 na Chr), Plinius de Oudere (23-79 na Chr), Claudius Ptolemeus (87-150 na Chr.) en Stephen van Byzantium (~520).
Omwille van zijn strategische ligging was het gebied van de Billions, na de landing in 229 v. Chr. van de Romeinen op de Illyrische kusten, gedurende bijna 90 jaar het strijdtoneel tussen Romeinen en Macedoniërs. Vanaf toen zijn vele Bylline Illyriërs naar de Spaanse en de Afrikaanse kusten uitgeweken. In Spanje werd de stad Illici (het latere Elche) gesticht, met de havenstad Alicante (Illi kanth, wat Illyriërs land betekent). Getuige hiervan zijn de vele muntstukken, die onlangs in Spanje werden gevonden en die volkomen gelijkaardig zijn aan de exemplaren, die in de Grieks-Romeinse tijd in Illyrië werden aangemaakt.
Maar ook naar de Afrikaanse kusten vertrokken vele inwoners van Byllis en zij bouwden er in het noorden van het huidige Marokko, nabij Tingis, de stad van de Carthagers, een nieuwe hoofdstad, Volubilis (volūtum Bylis), die later na de Punische oorlogen, de belangrijkste Romeinse stad op het Afrikaanse continent zou worden.
In 198 v. Chr. werd nabij Byllis, aan de Vjosa rivier een belangrijke veldslag uitgevochten tussen Philippus V van Macedonië en het Romeinse leger onder de leiding van Gaius Flaminius. De Bylline Illyriërs kozen de zijde van de Romeinen en herkregen hun onafhankelijkheid na een overwinning, die evenwel onverwachte historische gevolgen had. Flaminius was immers sterk onder de indruk gekomen van het bouwkundige realisaties en het meesterschap van de Billions, want toen hij terugkeerde naar Rome om er (in 187 v. Chr.) Consul te worden, belaste hij de bouwheren uit Byllis met de realisatie van zijn “Via Flaminia”, de belangrijkste Romeinse heirbaan van Rome, over de Apennijnen naar het noorden, naar Vlaanderen.
In 167 vóór Chr. werd geheel Illyrië evenwel door de Romeinen veroverd en als Romeinse provincie ingelijfd. Vanaf 49-48 vóór Chr. werd de stad Byllis de standplaats van het zesde Romeinse legioen of het ‘Legio VI Ferrata’, dat in het begin van de tijdrekening Galilea, Judea en Samaria bezet hield. Een onmiddellijk gevolg hiervan was de uiterst vroege kerstening van de stad door de Apostel Andreas, de bouw reeds in de vierde eeuw van een Kathedraal voor bisschop Philocarus en van verscheidene Basilica. In de zesde eeuw telde het gebied van de Billions, dat zich uitstrekte over een gebied van 20 km² (de middenloop en de benedenloop van de Vjosa) een twintigtal kerken.In 156 vóór Chr. verkregen de Billions Romeinse burgerrechten en velen kozen voor een leidinggevende functie in de Romeinse kolonies, het Romeinse leger of in de monetaire economie van Rome, die voornamelijk was afgestemd op het innen van belastingen. Getuige hiervan zijn de inscripties in de muren van het oude Byllis, die verhalen over teruggekeerde welstellende Romeinse burgers, die ‘met eigen middelen’ belangrijke infrastructuurwerken ten behoeve van de gemeenschap hebben gefinancierd.
Het oorspronkelijke Byllis (30ha), dat in de 4de eeuw v.Chr. reeds 7.000 inwoners telde, was te klein geworden en velen vertrokken andermaal naar het Iberische schiereiland waar de tweede belangrijkste stad van ‘Hispania Tarraconensis’ werd gebouwd: Bilbilis op de Bambola heuvel aan de samenvloeiing van de Jalón en de Jiloca. Mogelijk vestigden anderen zich meer noordelijk, aan de oevers van de Nervión. De benaming Bilhão heeft immers dezelfde betekenis als Billion in het Galicisch Portugees, de taal die tijdens de Romeinse periode in het Baskenland overheerste. Maar ook hier zijn het de gevonden muntschatten, die getuigen van het roemrijke verleden van een volksstam, waartoe ook koningin Olympias, de moeder van Alexander de Grote behoorde.
De Romeinse bezetting betekent geenszins dat de Romeinen overal in Gallië aanwezig waren. Integendeel, zij bouwden heirbanen, die grote centra onderling verbonden en op de belangrijkste knooppunten ervan werden voor de controle en de verdediging van de veiligheid, legerkampen opgezet. Aldus beheersten zij het interne verkeer volkomen en konden zij de nodige belastingen heffen.
Over de rol van de Billions bij het bouwen en beveiligen van het Romeinse wegennet werd in het voorgaande uitvoerig gesproken. Maar hoe kenden de ouders van Godfried dit volk om hun zoon naar hen te noemen ? Twee zwaarwichtige feiten werden reeds aangehaald: het castrum Billionum, waarnaar de grafelijke residentiestad Boulogne werd genoemd, en Bilisia Monasterii, waar Ida van Verdun, de moeder van Godfried, haar schoolse opleiding genoot. Maar er is nog een ander belangrijk aanknopingpunt.
Eustachius II, de vader van Godfried kreeg na de dood van de Franse koning Hendrik I op 4 augustus 1060 in Orléans, het effectieve voogdijschap aangeboden over diens zoon, de achtjarige Filips I, terwijl diens moeder Anna van Kiev, de nieuwe Franse regentes werd. Anna van Kiev was een uitzonderlijke vrouw, die in de Grieks-Romeinse tradities was opgegroeid en die gestudeerd had. Zij dweepte met Filippus II van Macedonië, de veroveraar van Griekenland, de vader van Alexander de Grote en de echtgenoot van koningin Olympia uit Byllis. Naar hem had ze haar zoon de Griekse naam Filips (Phil-hippos, paardenvriend) gegeven, tot dan toe een onbekende naam in West-Europa. Via haar kwam Eustachius II andermaal in contact met Byllis en de realisaties van de Billions, toen nauwelijks een maand later, op 18 september 1060 zijn tweede zoon Godfried werd geboren.
Het is mogelijk dat Hertog Karel van Gelre (Grave 9/11/1467- Arnhem 30/06/1538), zijn Kasteeldomein aan de rand van de Veluwe te Velp “Billion” heeft genoemd naar Godfried, die een aureool van heiligheid verwierf en die in sagen en sprookjes tot de verbeelding sprak. Ik meen echter dat meer belang moet worden gehecht aan de feitelijke context, waarin deze naamgeving gebeurde.
De oudste vermelding ‘tot Billion’, wat later werd verbasterd tot Biljoen, vinden we in Gelderland voor de persoon van Roelof van Lennep tot Billion, geboren omstreeks 1500 als zoon van Johan van Lennep en Catharina van Hyrdt, en gestorven in 1546. Hij was de intendant van Hertog Karel, die hem op 1 juni 1535 het ‘Edele Huis Billion’ verkocht, dat enkele jaren voordien, in 1531, in opdracht van de Hertog op het vierhonderd jaar oude Broekerhof (1) werd gebouwd. Niet alleen het kasteel met aanhorigheden, kwam in het bezit van Roelof van Lennep tot Billion, maar hij verkreeg ook alle ‘heerlijke’ rechten, zodat hij zich terecht ‘Heer tot Billion’ mocht noemen. Deze titulatuur was destijds erg gebruikelijk. Aldus kennen we de Heer tot Eijnatten, de Heer tot Putten, tot Rande en Putten enz.
Meer dan waarschijnlijk was het de bouwheer zelf, Hertog Karel van Gelre, die de naam Billion aan het kasteeldomein te Velp gaf, om ondermeer zijn steun te betuigen aan Koning François I van Frankrijk, met de bedoeling zich als Hertog van Gelre te kunnen handhaven. Het was hem ook bekend dat de in 1496 overleden vader van de koning, Hertog Charles d’Orléans, die een zeer omvangrijke bibliotheek in het Kasteel van Cognac heeft nagelaten, een vurig bewonderaar was van Godfried de Billion (2). Ook zijn zoon François I erfde van zijn vader de liefde voor oude handschriften en boeken, wat hem trouwens de eretitel “Protecteur des Lettres” opleverde.
Terloops kan hierbij worden opgemerkt dat ook François I in 1528 een nieuw kasteel liet bouwen, en wel in het Bois-de-Boulogne, na zijn nederlaag in Pavia. Aanvankelijk noemde hij het nieuwe kasteel ‘Château de Boulogne’, maar nadien noemden zijn opvolgers het ‘Château de Madrid’ ter herinnering aan het jaar huisarrest van de koning te Madrid. In 1528 was het ook dat Hertog Karel, de Vrede van Gorinchem niet ondertekende, maar met de steun van Franse legers, de strijd tegen Karel V opvoerde wat hem uiteindelijk toch een meer gunstig ‘Verdrag van Grave’ (in 1536) heeft opgeleverd.
Wenste Karel de zeer katholieke Franse koning gunstig te stemmen met de voor Gelderland toch vreemde benaming ‘Billion’ aan zijn Kasteeldomein te geven ? De belangstelling van Hertog Karel van Gelre voor de naam “Billion” kaderde ongetwijfeld in de strijd tussen het Franse Koningshuis en de Prinsen van Bourgondië met betrekking tot het latere hertogdom Bouillon ( ). De eerste die zichzelf “Dux Bullionii” noemde, was immers de twintigjarige (!) Louis de Bourbon die in 1456, met de steun van de Bourgondiërs, Prins-bisschop van Luik was geworden, maar die in 1482 werd vermoord, op last van Guillaume de La Marck, die zijn zoon Jean tegen de wil van de Paus, tot Prins-bisschop van Luik en tot Hertog van Bouillon had verheven ( ).
In het Verdrag dat de Eerste Vrede van Kamerrijk (1508) bezegelde, had Hertog Karel van Gelre immers moeten accepteren om zijn ‘Gelderse oorlogen’ tegen de Bourgondiërs in de Nederlanden te staken. Toch bleef hij de Franse koning openlijk steunen, ook na de terechtstelling van Guillaume de la Marck door Maximiliaan van Habsburg en de verovering in 1521 van het hertogdom Bouillon door de troepen van Karel V. Het Franse leger, door pest geplaagd, kon destijds evenwel niet verhinderen dat de Franse koning François I door de Habsburgers werd gevangen genomen en slechts na de Tweede Vrede van Kamerrijk (1529), de zgn. ‘Damesvrede’ (Margaretha van Oostenrijk en Louise van Savoye) naar Parijs kon terugkeren. De creatie van het kasteeldomein ‘Billion’ (in 1531) door hertog Karel van Gelre is te begrijpen als een sympathie betuiging voor de Franse koning, die al zijn aanspraken aan de Habsburgers moest afstaan en als dank voor de Franse troepen, die mede de veroveringen van de Hertog mogelijk hadden gemaakt. Het kon bovendien zeker geen kwaad dat de legendarische roem van Godfried de Billion, die voor Frankrijk evenveel betekende als Julius Caesar voor de Romeinen, op zijn thuisbasis zou afstralen.
Met zekerheid weten we immers dat Hertog Karel van Gelre een bondgenootschap had afgesloten met Frans I, Koning van Frankrijk en dat hij met de steun van Franse troepen zich liet uitroepen tot Heer van de Ommelanden. In één moeite bezetten deze troepen ook Oversticht (1522). En bij de Vrede van Gorinchen (1528), die evenwel nooit werd getekend, zag het er naar uit dat hij ook dankzij deze troepen Groningen en Drente definitief zou kunnen behouden. Mogelijk stonden deze Franse troepen destijds onder het bevel van «Guillaume de Billion, Seigneur de la Prugne, Maréchal des camps et armées du roy (François I), Lieutenant pour Sa Majesté». Dan zou het ‘Edele Huis Billion’ zijn naam aan deze Guillaume de Billion te danken hebben. Of waren het veeleer de contacten van Hertog Karel met de secretaris van koning François I, de eerder genoemde Claude de Bullion, die bij de naamgeving van Biljoen de doorslag hebben gegeven ?
Wat er ook van zij, onbetwistbaar mag worden gesteld dat de naam van het onlangs door het Gelderse Landschap aangekochte Kasteeldomein, initieel de verwijzing inhoudt naar de legendarische volksstam van de Bylliones, die met kostbare legeringen ronde munten wisten aan te maken, zowel voor de Grieken, de Macedoniërs als de Romeinen. Dat zij Romeinse heirbanen hebben aangelegd, steden hebben gebouwd, legerkampen hebben bevolkt, waarbij ze hun naam verleenden aan nieuwe woonsteden, aan al dan niet kostbare metaallegeringen of afgeronde voorwerpen, dat alles maakt deel uit van ons aller geschiedenis.Het belangrijkste was niet om te achterhalen waarom het Kasteelpark in Gelderland door Hertog Karel ‘Biljoen’ werd genoemd, dan wel om de betekenis van de naam ervan te ontrafelen. Namen worden niet toevallig gegeven. Zeker niet aan een kostbare kasteelwoning, die door haar bouwheer een bestaan van meerdere eeuwen werd toegekend. Een naam als deze is nooit als een sticker op een verloren verpakking, integendeel hij heeft duidelijk een betekenis en verwijst naar het verhaal van de naamgever. Toegegeven, zijn diepste intenties zullen we nooit kunnen doorgronden. Maar wie heeft het recht om, toch zeker niet uit onkunde of onwetendheid, een gegeven naam te wijzigen?
Sommigen zullen beweren dat de huidige verbastering tot Biljoen, ofschoon van geen enkele betekenis, toch als merknaam reeds universeel is ingeburgerd en omwille van de herkenbaarheid beter behouden blijft, ook al is de inhoud ervan verloren gegaan. Maar het ligt toch in ons aller bedoeling om het prachtige geheel in zijn oorspronkelijke staat te herstellen ? Men kan zich terecht afvragen of het inderdaad beter is om te berusten in de fouten en vergissingen van het verleden en de verbasterde benaming zonder inhoud, omwille van een verkeerde gewoonte te behouden, terwijl het nieuw verworven domein in al zijn oude glorie wordt hersteld.
De naam “BILLION” verwijst op zijn minst naar een bijna millennium oude vaderlandse geschiedenis, naar een tijd dat Nederland en België nog niet als aparte staten bestonden, maar zowel economisch als cultureel een zeer grote faam genoten in West-Europa en in de hele wereld, als “de Lage Landen” of de Nederlanden. Kan het historisch belang van deze benaming worden overschat, indien we weten dat Elisabeth van Oranje-Nassau (1577 - 1642), de tweede dochter van Willem de Zwijger en Charlotte de Bourbon, ook Hertogin van Billion werd genoemd, omdat zij gehuwd was met Henry de La Tour d’Auvergne, Vicomte de Turenne en Duc de Billion. Hun zoon, Fréderic Maurice de la Tour d’Auvergne, Prins van Sédan, Generaal van het Koninklijke Franse leger en Gouverneur van Maastricht, kreeg zijn militaire opleiding bij zijn beide ooms, Mauritius en Fréderic Henry van Oranje-Nassau.Het herstel van de oorspronkelijke benaming van het kasteel “Biljoen” of de ‘restauratie’ van de gegeven historische verwijzing naar een belangrijke periode uit de Europese geschiedenis, zal ongetwijfeld een nieuwe episode inluiden in de historiek van dit prachtige kasteeldomein en in ruime mate bijdragen tot de verhoopte uitstraling. Ivo BILLION.
(1) “Willem van Broeckhuysen en zijn vrouw Cunera van Lennep tot Billion, Arnolt Huyn van Amstenraedt, Heer tot Bruysthen, Marie van Amstenraedt, vrouw van Renire … dragen over aan Wolter Vlemingh en zijn vrouw Naleken van de Velde een halve morgen land op het Oever te Velp” (oude stijl), Velp 7 augustus 1654. Gelders Archief, Diverse Charters, nr. 332.(2) Chroniques assemblées de Julius César et de Godefroy de Billion, «Dans l'inventaire de la bibliothèque de Charles V, Charles VI, Charles VII, on distingue les livres en papier; marque certaine qu'ils n'étaient pas communs ». Les histoires de Godefroy de Billion, escript à la main et en parchemin et historié, à deux fermoers, l’un aux armes de mond. sr et l’autre aux armes de mad. dame.
6 - 2. Van BILLION tot BELJON
Dag m’n beste Tis,
Bijna zoals TIBO, de jongste spruit van mijn petekind Jo Ivo Billion, zo lig je mij zeer nauw aan het hart. Toevallig heb ik jou ontdekt, ik beken het eerlijk. Omwille van de vieringen rond tweehonderd jaar Burgerlijke Stand in Friesland, vroeg het Fries Historisch en Letterkundig Centrum (Tresoar) mij informatie over de Friezen in deze stamboom, die geboren zijn in 1811.
Dankzij Hillie De KOE uit Oostermeer, die vorig jaar een onderzoek deed naar de voorouders van Anton BELJON uit Lemmer, wist ik als Vlaming, afkomstig uit Antwerpen, dat mijn familie in Friesland vrij talrijk was. Ik ging dus op zoek in mijn stamboom en was aangenaam verrast met de ontdekking dat jij op zondag 12 mei 1811 als twaalfde kind van de broer van mijn oud-grootvader Joannes Baptist BILLION in de Schans nr. 326, nabij de Willemskade te Lemmer werd geboren.
Ja, je was een zondagskind, geboren onder het sterrenbeeld van de Stier en bijgevolg van karakter een erg gevoelig, vriendelijk en gezellig kereltje. Maar jouw geboortedag, zondag 12 mei is ook het naamfeest van Pankratius, de ijsheilige die te Rome omwille van zijn geloofsovertuiging op 14-jarige leeftijd door Keizer Diocletianus werd onthoofd. Deze ijsheiligen zijn het oudste en bekendste begrip uit onze volksweerkunde. Maar beter zouden ze geboekstaafd staan als “warmte heiligen”, want zij luiden immers de overgang in naar een stralende en zonnige zomer.
Toen jij werd geboren op 12 mei 1811, beste Tis, scheen inderdaad de zon aan een wolkeloze hemel, de middagtemperatuur schommelde rond de 15°C en er stond een zwakke Zuidoostelijke wind. De toekomst straalde je tegen en ofschoon je duidelijk ‘een nakomertje’ was, je vader Johannes Michiel BILLION was immers reeds negenenvijftig jaar en je moeder Marijke HENDRIKS de Ruge uit het Zuiderzeestadje Kuinre (Overijssel), die thans begraven ligt te Sint-Nicolaasga, zou weldra 44 jaar worden. Toch was de vreugde om jouw geboorte groot en je moet wel een flinke en gezonde baby zijn geweest, want in tegenstelling tot de gewoonten van toen, deed je vader slechts na een week geboorteaangifte in het gezelschap van twee ruim twintig jaar jongere vrienden, timmerman Lambert JANS en smidbaas Christiaan JENNES.
Jouw vader, die in je geboorteakte van de 18de mei 1811 vermeld staat als Johannes BOULJON, maar die dit officiële document duidelijk als 'Joannes bILION' ondertekende, verdiende als slager ‘vleeshouwer’ en spekslager behoorlijk de kost. De slagerij, waar ook je moeder werkte, was hun eigendom. En slechts eenmaal konden we in het Archief te Lemmer van hen een overtreding vinden: Ontvangen van de Raad van de Gemeente Lemsterland, "de somma van negenennegentig Carolie Guldens. Zijn de boete fosisuarie penningen van Johannes BILLION gevallen ter saake weegens fraudering van een varken. Welke alles op den 9 december 1800."
Zelfs tot na de dood van je vader op 22 augustus 1820 bleef moeder, die toen nog twee minderjarige kinderen ten laste had, als “winkelierster” werken. Je broer Hendrik, de stamvader van het nageslacht “BELJON” in Fryslân, was toen vijftien jaar en je jongste zus Annigje nauwelijks twaalf. Maar jouw moeder kon zich blijkbaar moeilijk redden, de slagerij was immers op 16 april 1819 ‘uit noodzaak’ overgelaten. En twee jaar na de dood van vader, op 12 februari 1822 rond half twaalf in de voormiddag stierf ook zij in je geboortehuis aan de Schans nr.326, amper 54 jaar oud. Haar overlijdensakte vermeldt dat zij de weduwe was van Johannes BOUILLON.
Jij bent ’s morgens vroeg geboren, bij het krieken van de dag. Na de Hoogmis op zondag, nam vader je mee, gewassen en gebusseld, naar de oude Willibrordkerk even verder op de Schans. Het kerkje was veel te klein en het stonk er naar wierook. Op deze dag van je geboorte ontving je bij het doopsel de naam van je illustere grootvader: Matthäus Billion. Die naam is ook een duidelijke verwijzing naar het Bijbelse Mattithyahu, hetgeen ‘een geschenk van JHWH’ betekent. Voor jou, mijn beste Tis, hadden je ouders geen betere naam kunnen bedenken. De harde waarheid gebiedt mij evenwel te vertellen dat ook jouw drie voorgaande broertjes bij hun doopsel de naam Mathias hadden ontvangen, en dat zij allen reeds zeer vroeg waren gestorven. Toch is het opmerkelijk dat voor jou als geboren en getogen Fries, van in het begin al je namen werden geassimileerd: Tis Beljon.
Jammer genoeg was je grootvader voor jou een onbekende. Op zijn minst gezegd, en ik kan het je gerust vertellen: hij was een meer dan merkwaardig man. De schrijfwijze van zijn doopnaam liet reeds vermoeden dat hij een Duitser was. En inderdaad hij is op 1 februari 1719 te Aschaffenburg am Main, nabij de zomerresidentie van Maximiliaan II Keurvorst van Beieren geboren, als vierde zoon van Joan Billion, een Franse ex-soldaat uit de Champagne, die samen met zijn broer Antoon na de negenjarige oorlog, de algemene mobilisatie van 1706 en na de Slag bij Oudenaarde (11 juli 1708) –met een verlies van meer dan 10.000 soldaten aan Franse kant– het leger van Lodewijk XIV had verlaten om zich in Duitsland bij diens rivaal, Keizer Leopold I achter de ‘Grote Alliantie van Den Haag’ te scharen. Maar het mocht niet baten, het oorlogsgeweld bleef de familie permanent achtervolgen.
Tijdens de verschrikkingen van de Spaanse Successieoorlog (1702-1713), die ook met een hartverscheurende hevigheid in Beieren werd uitgevochten en die een einde kende met de Vrede van Utrecht (1713), huwde Joan (Johann) Billion op 12 januari 1711 te Aschaffenburg met Michaëla Haus. Zij echter overleefde de geboorte van haar derde zoon niet. In 1718 hertrouwde Johann met Eva Grömbling uit Aschaffenburg. Zij was jouw overgrootmoeder, de moeder van jouw grootvader Matthäus Billion en mijn betoudovergrootmoeder.
Grootvader Matthäus vond zijn bruid, Katharina Winckler even ten zuiden van Aschaffenburg richting Frankfurt, in het bedevaartsoord Seligenstadt-am-Main. Hij was nauwelijks tweeëntwintig jaar toen hij haar aldaar ten huwelijk vroeg in de Sint Marcelinus en Petrus basiliek. Maar korte tijd later, tijdens de Oostenrijkse successieoorlog (1740-1748), waarbij de legers van Pruisen en Oostenrijk andermaal tegenover elkaar stonden, zijn zij via de Main en de Rijn per boot gevlucht, naar Mainz in Westfalen. Daar hebben zij elkaar in de Sankt-Stephanskirche op 7 juni 1741 het Sacrament van het Huwelijk toegediend. Nog geen jaar later, op 17 april 1742 werd ook te Mainz hun eerste kind, Johan Heinrich geboren. Zijn geboorteakte vermeldt dat vader Matthäus aan de kost kwam als muzikant en hoboïst.Maar omwille van de godsdienstoorlogen was ook Mainz niet langer veilig voor het jonge gezin. Nog hetzelfde jaar vluchtten zij via de Rijn en de Schelde naar het Vlaamse Gent, waar hun dochter Maria Margareta op 4 april 1744 in de oude Sint-Jacobskerk werd gedoopt.
Aangetrokken door de grote groep van Duitse immigranten in Antwerpen, die destijds door de plaatselijke bevolking welwillend werd ontvangen, maar vooral aangetrokken door de vermaarde Antwerpse orgel- en klavecimbel-bouwers (van de familie Ruckers), de violenbouwers en de typisch Vlaamse beiaarden, vertrok Matthäus Billion naar de Scheldestad, waar hij als muzikant belasting betaalde en op 2 april 1751 stadsburgerrecht verkreeg. Omwille van zijn technisch vakmanschap als instrumentenbouwer en zijn uitmuntende muzikale begaafdheden, werd hij op 20 februari 1757 tot ‘President’ van de ‘Heilig Sacramentskapel’ in de Antwerpse O.L.Vrouw-kathedraal aangesteld.
Toen Matthäus Billion in de zomer van 1749 vernam dat zijn moeder en jouw overgrootmoeder Eva Grömbling niet lang meer te leven had, haastte hij zich naar Aschaffenburg met Katharina, die hoog zwanger was van haar derde kind. Voor het afscheid van hun moeder en mijn betoudovergrootmoeder kwamen zij evenwel te laat: onderweg werd op 15 september 1749 in het Limburgse Maastricht, hun zoon Joannes Baptist geboren. Er was ongetwijfeld haast bij, want nog diezelfde dag werd de boreling aldaar in de Sint-Catharinakerk gedoopt. Drie jaar later werd te Antwerpen een tweede zoon en jouw vader Joannes Michiel (1752) geboren. Maar de geboorte van de jongste dochter Maria Jozefa (1754) was fataal voor onze gemeenschappelijke voorouder, Katharina Winckler, en een half jaar later, op 24 augustus 1754 stierf zij, nauwelijks 35 jaar oud. Grootvader Matthäus hertrouwde één maand later in de kathedraal te Antwerpen met de acht jaar oudere Joanna Mariën, die de zorg op zich nam voor de vier kinderen, waarvan de oudste tien jaar was. Samen kregen ze in 1756 nog een zoon, Lambert, van wie evenwel weinig of niets is geweten.
Jouw oom Joannes Baptist werd houtbewerker en scheepstimmerman te Antwerpen, zoals ook jouw oudere broer Hendrik in Lemmer. Hij huwde in de Scheldestad, kreeg tien kinderen en werd zevenenzeventig jaar oud. Jouw broer kreeg in totaal vijf kinderen en stierf op 11 april 1805 in Lemmer op tweeënveertig jarige leeftijd.
Maar laten we het nog even over jouw vader Joannes Michiel Billion hebben. Hij werd op Valentijnsdag 14 februari 1752 te Antwerpen geboren en op dinsdag 15 februari 1752 in de O.L.Vrouw-kathedraal gedoopt. Hij ging er als slagersknecht in de leer, waarschijnlijk in de volksbuurt van het Sint Andrieskwartier aan de Nationale straat. Tijdens de periode van het Oostenrijkse bewind (1715-1794) werd de monding van de Schelde afgesloten en ging Antwerpen gebukt onder een zware economische regressie. Er heerste hongersnood, zoals trouwens in geheel de Zuidelijke Nederlanden, als gevolg van politieke betekenisloosheid, omwille van de ligging als bufferstaat tussen Frankrijk en de Republiek der Verenigde Nederlanden (1713-1787). Joannes Michiel op zoek naar een betere toekomst, is dan vermoedelijk met de hulp van een Nederlandse schipper, naar Lemmer aan het IJsselmeer in Friesland vertrokken.
Jouw vader Joannes Michiel, beste Tis, huwde in Lemsterland op zondag 4 mei 1777 –het was toen erg fris en het regende– met Stintje (Christina) Femmes de LANGEN (1747-1800), dochter van Johannes de LANGEN en Antje CLAASES, geboren in Oosterzee, maar afkomstig uit het Friese Follega. Hun huwelijksakte opgesteld in Lemsterland bestempelt de bruidegom, Johannes (Michiel) Bilion, als ‘jongeman’, geboren op 14 februari 1752 te Antwerpen en afkomstig uit Lemmer!Samen met Stientje kreeg hij in het totaal vijf kinderen, drie meisjes en twee jongens. Zijzelf heeft drie van haar kleine kinderen begraven. Maar vijf jaar na haar dood, omstreeks de eeuwwende in 1800, zijn ook de overige twee naar hun graf op het katholieke kerkhof van Sint Nicolaasga gedragen. Bij haar dood bleef jouw vader, Joannes Michiel, of beter Joes Beljon, zoals de klanten hem noemden, alleen achter in zijn slagerij aan de Schans, ver van alle familie, met nog twee kleine kinderen: Mathias de oudste, nauwelijks zes jaar en Trintje de jongste, vijf jaar oud.
Op 25 april 1801 huwde hij in Lemmer –hij was toen bijna vijftig jaar– met de 34-jarige Maria (Marijke) Hendriks de RUGE, uit Kuinre. Van hun kinderen was jij, beste Tis, nummer zes. Zoals ook Zebulon het zesde kind was van onze aartsmoeder Léa, en ook ik het zesde kind was van Alfons Bernard Billion, de achter- achterkleinzoon van Johannes Jacobus Billion, jouw kozijn uit Antwerpen. Zoals ik had jij toen ook drie broers en twee zussen, met dit verschil dat bij jouw geboorte op 12 mei 1811 reeds twee broertjes en één zusje waren overleden.
Je jongste zus Annigjen Beljon, geboren te Lemmer op 7 augustus 1808, is nooit gehuwd en heeft ook nooit kinderen gehad. Na de dood van vader, is ze bij je moeder gebleven, en toen die op dinsdag 12 februari 1822 stierf, heeft ze voor jouw drie jaar oudere broer Hendrik gezorgd. Hij was toen als beroepssoldaat de enige kostwinner. Mogelijk is dit ook de reden waarom je broer pas op dertigjarige leeftijd is gehuwd, ofschoon de toelating om te huwen hem pas op 19 maart 1835, “door W. Kies, Kapitein Commandant van het 1ste bataljon der 1e afdeling Vriezen”, werd verleend. Tussen haakjes, in zijn huwelijksakte, maar ook later bij zijn overlijden staat hij verkeerdelijk als Hendrik BOELJON vermeld.
Hij huwde op 24 mei 1835 te Zaandam met Catharina FAASSEN een dienstmeid uit de Achterhoek, en ging als Hendrik Beljon te Lemmer aan de slag. Zij kregen vijf kinderen, drie zonen en twee dochters, die beiden evenwel zeer jong zijn gestorven. Ook Catharina, jouw schoonzus, stierf veel te vroeg op 9 juli 1858. Maar van toen af, heeft zus Annigjen als een echte moeder zorg gedragen voor je broer Hendrik en zijn drie tiener zonen: Johannes 18 jaar, Gerhard 16 jaar en Jacob 12 jaar.
Johannes werd zoals zijn vader, scheepstimmerman te Lemmer. Hij huwde er op 9 mei 1869 met Elisabeth HULSCHER (1842-1921) en samen kregen zij zes kinderen, één schoonzoon (Budde KOOPMANS), drie schoondochters (Marijke AGRICOLA, Maria KRAFT en Trijntje van der HEIDE), en vele klein- en achterkleinkinderen.Broer Gerhard diende drie jaar als soldaat in Nederlands Indië en trok omstreeks 1865, als goudzoeker naar Australië. Eind 1917 keerde hij terug naar Europa, om er tegen de Duitsers te vechten. Maar hij kwam te laat, toen hij arriveerde in 1918 was de Grote Oorlog (1914-1918) voorbij. En na een bezoek aan zijn familie te Lemmer is hij opnieuw naar Australië teruggekeerd. Van hem weten we niet of hij nakomelingen had. In de jaren dertig van vorige eeuw schreef hij nog wel enkele brieven naar zijn jongere broer Jacob, maar verder werd niets meer van hem vernomen.
Broer Jacob huwde op 13 mei 1877 met Geeske RIJPKEMA, een winkelierster uit Sint Nicolaasga. Zij kregen vijf kinderen: drie zonen en twee dochters. Met uitzondering van de oudste dochter, die als boreling stierf, kregen zij allen vele kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen, waarvoor drie schoondochters hadden getekend: Meinouwtje van STRALEN, Agatha van der MEER en Trijntje van der BLES.
Graag had ik je ook nog verteld, beste Tis, over de oorsprong en de betekenis van onze familienaam: Billion, Bilion, Biljon of Beljon. Mogelijk nog liever had ik je meegenomen naar het Edele Huys Billion uit de zestiende eeuw, dat door Hertog Karel van Gelre te Velp, ten Noordoosten van Arnhem werd gebouwd. Onlangs werd het volledige landschapspark aan de Veluwezoom, onder de benaming ‘Kasteel Biljoen’ eigendom van het Geldersche Landschap en mogelijk wordt het in zijn oude glorie hersteld. Maar jammer genoeg, beste Tis, mocht je dit alles niet meer beleven.
Je stierf op zaterdag 8 augustus 1818 te Lemmer om drie uur in de namiddag, zeven jaar en drie maanden oud. De datum 8 augustus zal ik nooit vergeten. Het is de verjaardag van mijn enige dochter, Cathérine Billion. Jouw laatste dag was ook een bewolkte zomerdag en drie uur in de namiddag. Alles wordt nu zwaar beladen door symboliek en stemt tot ernstige bezinning. Zelfs de inhoud van jouw overlijdensakte bezorgt me koude rillingen. Het verdriet van je ouders was dermate groot, dat ze zelf na het weekend geen aangifte konden doen van jouw overlijden. Je vader was zesenzestig en een gebroken man, die zelf niet lang meer te leven had. Het hart van je moeder werd andermaal verscheurd door een mateloze pijn, zoals tien jaar geleden, toen haar in korte tijd drie kinderen werden ontnomen.
Op maandagmorgen 10 augustus deed schoenmaker Louis KUYER, die noch lezen, noch schrijven kon, samen met scheepsmatroos Pieter Jans FABER aangifte van je overlijden. Zelfs de heer GRIETMAN van de Burgerlijke Stand van Lemmer was volkomen van streek. Zo vergat hij in de overlijdensakte de namen van je ouders in leven te vermelden, hij noteerde jouw naam als Thijs Johannes BOULLION en voegde er volledigheidshalve aan toe: “ongehuwd, geboren te Lemmer, oud zeven jaar en drie maanden, geen onroerende goederen nalatend”.
Beste Tis Beljon, ik ben dankbaar dat ik je mocht leren kennen. Ik hou van jou, en daarom hou ik ook van Fryslân en van alle Friezen. Weet dat je familie hebt in Vlaanderen. Maar ook in Limburg, in Kleve, in Beieren, in de Ardennen, in de Elzas, de Champagne, Picardië, Bretagne, Bourgondië, Catalonië, Castilië en het Baskenland, ja zelfs in de Verenigde Staten, Australië en Zuid-Afrika heb je broers en zussen wonen. Maar voor jou is het zoeken naar je identiteit hier gestopt. Wij gaan nu met z’n allen verder, Tis, het ga je goed, “à Dieu”.
Leuven, woensdag 16 maart 2011
Jouw achter- achter- achterneef,Ivo Lodewijk Johan BILLION.
Index van de pagina's |